Minęło dziesięć lat od zainicjowania zmian w kierunku budowy systemu gospodarki rynkowej w Polsce i w innych krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Nadrobienie zaległości jakie skumulowały się w okresie kilkudziesięciu lat dominacji systemu etatystycznego w tych krajach nie może dokonać się szybko. Każdy proces ma swoja dynamikę, można go przyspieszyć lub zwolnić, ale nie można pokonać pewnych naturalnych ograniczeń tkwiących w każdym dynamicznie rozwijającym się systemie. Obserwacje procesów społeczno-gospodarczych w różnych społecznościach świata sugerują, że nadrobienie tak dużych zapóźnień jakie ma Polska może dokonać się w perspektywie dwóch-trzech generacji. Przy bardzo korzystnych warunkach możemy mieć nadzieję żyć na poziomie państw najbardziej rozwiniętych gospodarczo w perspektywie lat 2020-2030. Jak się wydaje warunkiem koniecznym tak szybkiego nadrobienia skumulowanych zaległości będzie przestrzeganie pewnych podstawowych, można rzecz fundamentalnych, zasad ekonomii - zasad których pierwotne sformułowania zawdzięczamy klasykom, zwłaszcza ekonomistom XVIII wieku. Na pewnym poziomie ogólności zasady te są ponadczasowe, można ich nie przestrzegać (jak to czyniły niektóre społeczeństwa we względnie krótkich okresach czasu w przeszłości) ale wcześniej czy później następuje powrót do tych zasad. Powrót ten nie dokonuje się dlatego, że zmądrzeli rządzący, ale dlatego, że wyczerpały się zasoby które pozwalają żyć tym społeczeństwom niejako na kredyt.

Celem tej niewielkiej z założenia książki jest przypomnienie tych zasad. Autorowi pozostaje mieć nadzieję, że uwagi te będą pomocnych w rozumieniu otaczającej nas rzeczywistości gospodarczej i będą swego rodzaju drogowskazem w codziennym działaniu czytelników. W pierwszym rozdziale opisano czym jest ekonomia i jakie zadania stoją przed ekonomią jako nauką. Drugi rozdział poświęcony jest rynkowi - co rozumiemy przez rynek, jaka jest rola rynku w gospodarce kapitalistycznej i jaka jest rola cen w rozwoju gospodarczym? W XX wieku rząd odgrywał istotna rolę w kierowaniu rozwojem gospodarczym. Rola ta wyraźnie zmienia się w ostatnich dziesięcioleciach. Dlatego w kolejnym rozdziale przedstawiony jest opis rządu jako podmiotu gospodarczego, przeanalizowano wpływ rządu na tempo i charakter rozwoju gospodarczego. Wiele uwagi poświecono wykazaniu, że postęp gospodarczy jest największy kiedy rząd ogranicza się do ochrona praw jednostki i dostarczaniu tylko tych produktów i usług, które nie może dostarczyć rynek. Zwrócono uwagę na to, że rząd nie jest dobrym narzędziem do poprawy funkcjonowania gospodarki.

Rola rządu w procesie gospodarowania wydaje się zmieniać cyklicznie, długość tych cykli możemy szacować na 100-120 lat. Jeżeli koniec wieku XVIII i prawie cały wiek XIX może być uznany za okres kiedy państwo w niewielkim stopniu ingerowało w proces gospodarczy (koncepcja 'państwa stróża nocnego') to wiek XX można nazwać okresem 'państwa omnipotentnego', ingerującego w niemalże wszystkie sfery życia społecznego, w tym także sferę gospodarczą. Zmianę jaka dokonała się na przełomie XIX i XX wieku zauważył m.in. A.J. P. Taylor, który w Historii Anglii napisał:

Do sierpnia 1914 roku rozsądny, przestrzegający prawa Anglik mógł przejść przez życie i prawie nie zauważyć istnienia państwa poza urzędem pocztowym i policjantem. Mógł żyć, gdzie chciał. Nie miał urzędowego numeru czy karty identyfikacyjnej. Mógł podróżować za granicę albo opuścić swój kraj na zawsze bez paszportu czy jakiegokolwiek urzędowego zezwolenia. Mógł wymienić pieniądze na każdą obcą walutę bez ograniczeń i limitów. Mógł nabywać dobra z każdego kraju na świecie na takich samych warunkach, na jakich kupował je w domu. Skoro o tym mowa - cudzoziemiec mógł spędzić życie w tym kraju bez zezwolenia i bez informowania o tym policji. Odmiennie niż w krajach europejskich na kontynencie, państwo nie wymagało od swoich obywateli służby wojskowej. Obywatel angielski mógł - jeśli chciał - zaciągnąć się do regularnej armii, marynarki lub rezerwy. Mógł także zignorować, jeśli tego chciał, wymagania obrony narodowej. Poważni posiadacze byli od czasu do czasu powoływani jako sędziowie przysięgli. Poza tym pomocą państwu służyli tylko ci, którzy chcieli [...]. Pozostawiało ono dorosłych obywateli samym sobie.

Ta cykliczność zmian wydaje się być ważna z punktu widzenia zrozumienia zasad ekonomii, dlatego w Dodatku przedstawiono krótki opis cykli gospodarczych jakie można zidentyfikować w ostatnich kilkuset latach rozwoju świata zindustrializowanego.

Czwarty rozdział stanowi podsumowanie rozważań. Przedstawiono tam w sposób skrótowy opis podstawowych elementów ekonomii (rola bodźców i zachęt w zachowaniu człowieka jako producenta i konsumenta, wszechobecność zasady, że "nie ma obiadu za darmo", rola swobodnej wymiany i współpracy, itp.), wskazano na źródła wzrostu dochodu i dobrobytu społecznego (wykształcenie i zdolności, tworzenie kapitału, usprawnienia technologiczne, lepsza organizacja gospodarki), zwrócono uwagę na rolę zysku ukierunkowującego aktywność gospodarczą i sprzyjającego wzrostowi dobrobytu. Przedstawiono także główne źródła wzrostu gospodarczego (własność prywatna, wolność gospodarcza, konkurencyjność i rynek, efektywne rynki kapitałowe, stabilność pieniądza, niskie podatki, wolny handel). Na koniec tego rozdziału przedstawiono "ekonomię na jednej stronie", propozycję widzenia ekonomii i rozwoju gospodarczego przez Marka Skousena.

Powrót do strony głównej